Trồng lúa thảo dược: Hướng đi mới cho nông nghiệp Ninh Bình

Nhiều năm nay, du khách đến với Ninh Bình đã quen thuộc với hình ảnh “Sắc vàng Tam Cốc – Tràng An” mỗi độ lúa chín, một bức tranh thủy mặc sống động làm say đắm lòng người. Nhưng giờ đây, trên chính mảnh đất Cố đô lịch sử, một sắc màu mới đang được gieo trồng, sắc tím huyền diệu của những giống lúa thảo dược. Đây không chỉ là một sự thay đổi về cảnh quan, mà là khởi đầu cho một cuộc cách mạng trong tư duy sản xuất nông nghiệp, một hướng đi đột phá kết hợp giữa khoa học, giá trị dinh dưỡng và tiềm năng du lịch, hứa hẹn tạo ra một điểm nhấn mới cho vùng đất di sản.

Ninh Bình, với vị thế của một trung tâm du lịch lớn của cả nước, từ lâu đã xác định nông nghiệp là một trong ba trụ cột kinh tế chiến lược (nông nghiệp – du lịch dịch vụ – công nghiệp) giai đoạn 2021 – 2030. Tuy nhiên, định hướng phát triển không còn đi theo lối mòn của năng suất đơn thuần, mà chuyển sang một mô hình hiện đại hơn: nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, đa giá trị, ứng dụng công nghệ cao và gắn kết chặt chẽ với du lịch.

Tại phường Hoa Lư, trái tim của du lịch tỉnh Ninh Bình, bài toán này càng trở nên cấp thiết. Mặc dù sở hữu những tài nguyên văn hóa và thiên nhiên độc đáo, nhưng phần lớn diện tích nông nghiệp của phường vẫn là trồng lúa với hiệu quả kinh tế chưa cao. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để biến những cánh đồng lúa, luống  khoai, ngô… vốn chỉ mang giá trị lương thực, trở thành một sản phẩm kinh tế đa giá trị, một tài sản du lịch độc đáo, để người nông dân có thể làm giàu trên chính mảnh đất của mình, song hành cùng sự phát triển của ngành kinh tế mũi nhọn?

Lời giải đã dần hé mở qua Đề tài khoa học “Nghiên cứu phát triển, chế biến các giống lúa thảo dược dinh dưỡng cao theo chuỗi giá trị gắn với du lịch tại huyện Hoa Lư (cũ)” được Trung tâm Chuyển giao công nghệ và Khuyến nông (Viện Khoa học Nông nghiệp việt Nam) triển khai. Đây thực sự là một chiến lược bài bản, không chỉ nhằm thay thế những giống lúa kém hiệu quả, mà còn hướng tới việc xây dựng một thương hiệu nông sản hoàn toàn mới, mang tên “Gạo thảo dược Hoa Lư”.

Khác với các loại gạo trắng thông thường, lúa thảo dược (hay còn gọi là gạo màu) đang là xu thế tiêu dùng trên toàn thế giới ở phân khúc lương thực chất lượng cao. Giá trị của chúng không nằm ở năng suất, mà ở hàm lượng dinh dưỡng và các hoạt chất sinh học quý giá ẩn chứa bên trong.

Theo bà Nguyễn Việt Hà, Trưởng phòng Nghiên cứu Ứng dụng và Phát triển công nghệ (Trung tâm Chuyển giao công nghệ và Khuyến nông) cho biết, các nghiên cứu khoa học trên thế giới và tại Việt Nam đã chỉ ra rằng, gạo màu, đặc biệt là các loại gạo đen, tím, rất giàu Anthocyanin – một chất chống ôxy hóa mạnh, có khả năng chống ung thư, bảo vệ thần kinh và tim mạch. Chúng còn chứa hàm lượng cao các axit béo không no như Omega 3, Omega 6, Omega 9, những dưỡng chất mà cơ thể không tự tổng hợp được, có tác dụng bổ máu, tốt cho tim mạch. Đặc biệt, không chỉ hạt gạo, mà ngay cả thân cây lúa thảo dược cũng có thể được tận dụng để chế biến thành trà thảo dược do chứa hàm lượng Omega cao.

Bên cạnh đó, các giống lúa này còn là một nguồn cung cấp dồi dào protein, chất xơ, và các vi khoáng chất thiết yếu như sắt, kẽm, canxi, cao hơn hẳn so với gạo trắng. Chính những giá trị “vàng” này đã biến lúa thảo dược từ một loại lương thực đơn thuần thành một loại thực phẩm chức năng, một dược liệu quý giá cho sức khỏe con người.

Để hiện thực hóa khát vọng, các nhà khoa học của Trung tâm đã bắt tay vào một hành trình nghiên cứu công phu. Đề tài đã tiến hành khảo nghiệm nhiều giống lúa thảo dược khác nhau qua hai vụ xuân và mùa năm 2022 tại các xã Ninh Mỹ và Ninh Hoà, huyện Hoa Lư (cũ) để tìm ra những giống ưu tú nhất.

Sau quá trình đánh giá khắt khe dựa trên các tiêu chí về sinh trưởng, khả năng chống chịu sâu, bệnh, năng suất và đặc biệt là chất lượng dinh dưỡng, hai giống lúa có kết quả vượt trội đó là giống Thảo cẩm 9 và ĐH9. Có thể nói, Thảo cẩm 9 và ĐH9 chính là những “hạt ngọc tím” mà đất và người Hoa Lư đang tìm kiếm, hội tụ đủ cả giá trị thương mại, giá trị dinh dưỡng và dược chất.

Khoa học là nền tảng, nhưng hiệu quả kinh tế mới là yếu tố quyết định sự bền vững và khả năng nhân rộng của mô hình. Và những con số từ các mô hình sản xuất thử nghiệm đã mang lại câu trả lời không thể thuyết phục hơn.

Trong vụ mùa năm 2023, tại xã Ninh Mỹ (cũ), mô hình trồng giống lúa ĐH9 cho lợi nhuận 38,33 triệu đồng/ha, cao hơn 14,1% so với giống lúa BC15 đối chứng. Tại xã Trường Yên, huyện Hoa Lư (cũ) giống lúa Thảo cẩm 9 cũng cho lợi nhuận cao hơn 10,0%. Sự chênh lệch này đến từ hai yếu tố chính: chi phí thu%9